Πως επηρεάζει η κλιματική αλλαγή την υγεία των εργαζομένων;

Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Ανδρέας Φλουρής, συμπεριλήφθηκε πρόσφατα στη λίστα του περιοδικού TIME με τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Και σίγουρα καθόλου τυχαία.
H έρευνα του και η δουλειά που διεξάγει με την ομάδα του στο Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAME Lab του Π.Θ αναφορικά με τις επιπτώσεις του περιβάλλοντος στην ανθρώπινη υγεία, την εργασία, την παραγωγικότητα, την οικονομία και την ποιότητα ζωής, αποτελούν ορόσημο για τη δημιουργία ενός, όχι μόνο πιο βιώσιμου, αλλά και πιο δίκαιου μέλλοντος για όλους. Όπως σημειώνει στη συνέντευξη που ακολουθεί οι πολυμετρικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν δυσανάλογα ομάδες του πληθυσμού που είναι ήδη ευάλωτες, όπως είναι οι οικονομικά ασθενέστεροι, οι ηλικιωμένοι, οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις καθώς και τα άτομα με ειδικές ανάγκες, εντείνοντας τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Ποια είναι λοιπόν τα μέτρα και ποιες οι πολιτικές που μπορούν να αντισταθμίσουν τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης και πόσο έτοιμές είναι οι δυτικές κοινωνίες να τα υιοθετήσουν;

Κύριε Φλουρή, που εστιάζει η έρευνα που κάνετε στο εργαστήριό σας;
Οι μελέτες μας εξετάζουν τους τρόπους με τους οποίους το περιβάλλον επηρεάζει τις πιο σημαντικές πτυχές της ζωής μας: την υγεία μας, την ποιότητα ζωής μας και την ικανότητά μας να είμαστε παραγωγικά μέλη της κοινωνίας. Μελετούμε πολύ έντονα παράγοντες του περιβάλλοντος, αλλά όλες μας οι μελέτες έχουν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Δεν μελετούμε το περιβάλλον και προσπαθούμε να φανταστούμε τις επιπτώσεις του στον άνθρωπο. Η πλειονότητα των δεδομένων τα οποία συλλέγουμε στις μελέτες μας αφορούν τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του. Και προσπαθούμε να εστιάζουμε όσο περισσότερο γίνεται στις ομάδες του πληθυσμού που είναι ευάλωτες σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως οι εργαζόμενοι, οι ασθενείς με χρόνια νοσήματα και οι οικονομικά ασθενέστεροι.

Με ποιόν τρόπο οι αλλαγές που συντελούνται στο κλίμα επηρεάζουν την υγεία μας, την υγεία στην εργασία αλλά και την παραγωγικότητα;
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει ριζικές αλλαγές στο οικοσύστημα, κυρίως λόγω της κλιματικής αλλαγής και της αστικοποίησης, που έχουν μεταβάλλει δραματικά το περιβάλλον στο οποίο οι άνθρωποι έχουμε εξελιχθεί αρκετές χιλιάδες χρόνια. Αυτό έχει επιφέρει δραματικές επιπτώσεις στην ευημερία μας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως περίπου 12,5 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως (~23% όλων των ετήσιων θανάτων παγκοσμίως) οφείλονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Συνολικά, οι αλλαγές που συντελούνται στο κλίμα έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την κοινωνία και αναγνωρίζονται ως προβλήματα δημόσιας υγείας. Για παράδειγμα, η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα στην υγεία των ατόμων που εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους αλλά και να οδηγήσει σε μειωμένη παραγωγικότητα και αυξημένες ημέρες ασθενείας. Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει επίσης στην αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και στη συχνότητα και τη σοβαρότητα των πυρκαγιών. Η κακή ποιότητα του αέρα σχετίζεται με αναπνευστικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου του άσθματος και της βρογχίτιδας. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή συμβάλει στην εξάπλωση ασθενειών όπως ο ιός Ζίκα και ο ιός του Δυτικού Νείλου. Τέλος, η αλλαγή του κλίματος αυξάνει τη συχνότητα φυσικών καταστροφών όπως οι πλημμύρες που βίωσε η Θεσσαλία τον Σεπτέμβριο. Τα φαινόμενα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια θέσεων εργασίας, οικονομικό άγχος και μειωμένη παραγωγικότητα. Μπορούν να συνθλίψουν την οικονομία στις πληγείσες περιοχές.

Διάβασα σε άρθρο σας ότι λόγω των ακραίων καιρικών φαινομένων στο μέλλον δεν θα υπάρχει η τωρινή συνηθισμένη ρουτίνα των εργαζομένων στην εργασία. Τι σημαίνει αυτό;
Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε εντονότερα και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως πλημμύρες, πυρκαγιές και ξηρασίες. Αυτά μπορούν να διαταράξουν τη σταθερότητα και την προβλεψιμότητα της εργασίας, τις οποίες είχαμε συνηθίσει έως πρόσφατα, καταστρέφοντας τις υποδομές, τα δίκτυα μεταφορών και τους χώρους εργασίας. Για παράδειγμα, οι πλημύρες που έγιναν στη Θεσσαλία πριν από δύο μήνες δημιούργησαν τεράστιες καταστροφές στις υποδομές της περιοχής εμποδίζοντας τους υπαλλήλους να μετακινηθούν στην εργασία τους για πολλές ημέρες. Αντίστοιχα, η Θράκη και η Ρόδος, μεταξύ άλλων, επλήγησαν σημαντικά τον Αύγουστο από πυρκαγιές. Τα ακραία φαινόμενα που βιώνουμε ολοένα συχνότερα δημιουργούν σημαντικούς κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων. Οι εργοδότες θα πρέπει να υιοθετήσουν μέτρα για να διασφαλίσουν την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων τους, καθώς και την παραγωγικότητα των επιχειρήσεών τους. Γιατί όλες αυτές οι καταστάσεις που περιγράφουμε μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της παραγωγικότητας. Οι επιχειρήσεις μπορεί να αντιμετωπίσουν καθυστερήσεις στην παραγωγή, τη διανομή και τις υπηρεσίες και οι εργαζόμενοι μπορεί να αδυνατούν να βρίσκονται στην εργασία τους ή να τηρήσουν προθεσμίες. Αυτό μπορεί να έχει οικονομικές συνέπειες τόσο για τα άτομα όσο και για τις επιχειρήσεις. Ο οικονομικός αντίκτυπος της διαταραγμένης εργασιακής ρουτίνας είναι σημαντικός. Όταν οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν κανονικά λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οικονομικές απώλειες. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι που δεν μπορούν να εργαστούν λόγω προβλημάτων που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες μπορεί να χάσουν εισόδημα, οδηγώντας σε οικονομική αστάθεια. Για να αντιμετωπιστούν αυτές τις προκλήσεις, πρέπει να υιοθετήσουμε στρατηγικές προσαρμογής και ανθεκτικότητας. Να διασφαλίσουμε την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, την ανθεκτικότητα των επιχειρήσεων και την αδιάκοπη λειτουργία της οικονομίας ενόψει του μεταβαλλόμενου κλίματος.

Στα μέσα Οκτωβρίου συμμετείχα σε ακρόαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ μετά από αίτημα που καταθέσαμε με συναδέλφους επιστήμονες εναντίον των ΗΠΑ. Αιτία ήταν η απόσυρση νόμου στην πολιτεία του Τέξας για την υποχρέωση του εργοδότη να παρέχει καθαρό πόσιμο νερό στον εργαζόμενο κατά τη διάρκεια της εργασίας του. Η απόφαση αυτή είχε παρθεί κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ και θεωρούμε ότι είναι εντελώς αντίθετη με το θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή.

Πώς συνδέεται η κλιματική κρίση με τα εργασιακά δικαιώματα;
H κλιματική αλλαγή συνδέεται με τα δικαιώματα των εργαζομένων μέσω των επιπτώσεών της στην υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, την ασφάλεια της εργασίας και την οικονομική ευημερία. Καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται πιο συχνά και πιο έντονα, οι εργαζόμενοι μπορεί να εκτεθούν σε κινδύνους στους χώρους εργασίας τους. Για παράδειγμα, όπως έχουν δείξει οι μελέτες μας, οι εργαζόμενοι σε υπαίθριες βιομηχανίες όπως η γεωργία και οι κατασκευές αντιμετωπίζουν έντονη θερμική καταπόνηση τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι εργοδότες έχουν ευθύνη να παρέχουν ασφαλείς συνθήκες εργασίας, μια επένδυση που θα τους επιστρέψει πολλά οφέλη μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας των εργαζομένων τους. Επομένως, η αντιμετώπιση των κινδύνων υγείας και ασφάλειας που σχετίζονται με το κλίμα είναι μια κρίσιμη πτυχή των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Στα μέσα Οκτωβρίου συμμετείχα σε ακρόαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ μετά από αίτημα που καταθέσαμε με συναδέλφους επιστήμονες εναντίον των ΗΠΑ. Αιτία ήταν η απόσυρση νόμου στην πολιτεία του Τέξας για την υποχρέωση του εργοδότη να παρέχει καθαρό πόσιμο νερό στον εργαζόμενο κατά τη διάρκεια της εργασίας του. Η απόφαση αυτή είχε παρθεί κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ και θεωρούμε ότι είναι εντελώς αντίθετη με το θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή.

Ποιες είναι οι πιο ευπαθείς ομάδες πληθυσμού αλλά και εργαζομένων; Η κλιματική αλλαγή έχει ταξικά χαρακτηριστικά;
Δυστυχώς, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει δυσανάλογα ομάδες του πληθυσμού που είναι ήδη ευάλωτες, όπως είναι οι οικονομικά ασθενέστεροι, οι ηλικιωμένοι, οι ασθενείς με χρόνιες παθήσεις καθώς και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Αυτό συμβαίνει γιατί αυτές οι ομάδες έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε πόρους και μικρότερη δυνατότητα να προσαρμοστούν στις αλλαγές του κλίματος. Φυσικά, στις ομάδες αυτές ανήκουν και οι εργαζόμενοι, ειδικά οι χαμηλόμισθοι, οι μετανάστες εργαζόμενοι καθώς και εκείνοι που βρίσκονται σε επισφαλή απασχόληση. Διασφάλιση των δικαιωμάτων αυτών των ευπαθών ομάδων σημαίνει αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων που εντείνει η κλιματική αλλαγή, καθώς και παροχή κατάλληλης υποστήριξης και προστασίας.

Ποια μέτρα άραγε και ποιες πολιτικές μπορούν να αντισταθμίσουν τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης όταν, (δανείζομαι μια φράση της συγγραφέως Ναόμι Κλάιν), «το οικονομικό μας σύστημα βρίσκεται σε πόλεμο με το πλανητικό μας σύστημα»;
Βρισκόμαστε σε κομβικό σημείο, καθώς τα επόμενα 3-4 χρόνια πιστεύω ότι θα καθορίσουν την πορεία σε πολλά κρίσιμα ζητήματα που θα μας απασχολήσουν τον αιώνα που διανύουμε. Επομένως, πρέπει να φτιάξουμε ένα όραμα για τον κόσμο στον οποίο θέλουμε να ζούμε και αυτόν που θέλουμε να κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας. Ένα όραμα για την Ελλάδα του 2050. Όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, το όραμα αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει προσαρμογή του τρόπου εργασίας και βελτίωση της ανθεκτικότητας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, καθώς και σεβασμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων και συμμετοχή τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που αφορούν την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει την προώθηση πράσινων θέσεων εργασίας στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη βιώσιμη γεωργία και άλλους ανθεκτικούς στο κλίμα τομείς. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο να υιοθετηθεί ένα πλαίσιο δίκαιης μετάβασης που να διασφαλίζει ότι οι εργαζόμενοι σε βιομηχανίες έντασης άνθρακα δεν θα μείνουν πίσω και ότι τους δίνονται ευκαιρίες για μετάβαση σε πιο βιώσιμη απασχόληση.

Πως αξιοποιούνται τα ευρήματα των μελετών που διεξάγετε; Που βρίσκει εφαρμογή η ερευνά σας από την θεωρία στην πράξη;
Συνεργάζομαι με τη Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας του Υπουργείου Εργασίας αδιάλειπτα από το 2015 και χαίρομαι ιδιαίτερα που αρκετά από τα ευρήματα των μελετών μας αξιοποιούνται εκεί. Επίσης, αυτό το διάστημα διεξάγουμε μια ανάλυση για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην παραγωγικότητα των εργαζομένων, για λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδος. Επίσης, συμβάλουμε σε εκθέσεις στρατηγικής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Διεθνούς Οργανισμού για την Εργασία. Ελπίζω πως, μέσω αυτών των δραστηριοτήτων, θα έχουμε θετική επιρροή τα επόμενα χρόνια στις εξελίξεις που αφορούν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Υπάρχει σχετική νομοθεσία στην Ελλάδα που να προστατεύει τον εργαζόμενο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής;
Δυστυχώς υπάρχει ελάχιστη πρόοδος σε αυτό το ζήτημα. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει νομοθεσία για να προστατεύσει τους εργαζόμενους και τους εργοδότες από τη θερμική καταπόνηση στο χώρο εργασίας. Στην Ευρώπη, μέχρι το 2015 μόνο η Κύπρος και το Βέλγιο είχαν σχετική νομοθεσία, ενώ η Ισπανία υιοθέτησε τέτοια νομοθεσία τον περασμένο Απρίλιο. Τον Ιούλιο, το Υπουργείο Εργασίας στην Ελλάδα δημοσίευσε σχετική Υπουργική Απόφαση, η οποία όμως είχε αρκετές ασάφειες ενώ έπαψε να είναι σε ισχύ όταν τελείωσε ο καύσωνας «Κλέων». Επομένως, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε και στη χώρα μας αλλά και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Ελπίζω ότι αυτό θα αλλάξει σύντομα.