Η διαστημική έρευνα μπορεί να οδηγήσει την Ελλάδα σε …τροχιά ανάπτυξης
Ο Λαρισαίος ιατρός Επανδρωμένων Διαστημικών Αποστολών μιλά στις Θεσσαλικές Επιλογές για τα οφέλη συμμετοχής της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα εξερεύνησης του Διαστήματος.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αστροναύτες κατά τη διάρκεια διαστημικών αποστολών και πώς η διαστημική ιατρική συμβάλλει στην παραδοσιακή ιατρική στη Γη; Είναι ο χώρος της έρευνας και της εξερεύνησης του Διαστήματος μια ευκαιρία για την ανάπτυξη της καινοτομίας, της οικονομίας, την ανάσχεση του brain drain, αλλά και την γεωπολιτική ισχυροποίηση της Ελλάδας; Και, θα μπορούσαμε κάποια στιγμή να δούμε τη γαλανόλευκη να κυματίζει στον Άρη;
Ο Λαρισαίος ιατρός Επανδρωμένων Διαστημικών Αποστολών Αδριανός Γολέμης, μιλά στις Θεσσαλικές Επιλογές για τη σημασία και τα οφέλη συμμετοχής της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα εξερεύνησης του Διαστήματος, που – σε μια ιστορική στιγμή, όπως αναφέρει – θα άνοιγε το δρόμο σε Έλληνες ερευνητές, πανεπιστήμια και εταιρείες να εκτελέσουν έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Ο Αδριανός Γολέμης σπούδασε Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και παρακολούθησε το Master on Space Studies στο International Space University (ISU) του Στρασβούργου.
Το 2014 επιλέχθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (European Space Agency – ESA) στο πλήρωμα του Σταθμού Concordia στην Ανταρκτική. Εκεί εργάστηκε για ένα έτος σε συνθήκες πλήρους απομόνωσης ως ιατρός-ερευνητής σε μελέτη της επίδρασης ακραίων συνθηκών διαβίωσης στον ανθρώπινο οργανισμό και την ψυχολογία. Στη συνέχεια εργάστηκε ως γιατρός σε κλινικές μελέτες για το Διάστημα στο γαλλικό Ινστιτούτο Διαστημικής Ιατρικής και Φυσιολογίας (MEDES). Από το 2018 εργάζεται για τη MEDES ως γιατρός του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αστροναυτών (European Astronaut Centre – EAC) της ESA, παρακολουθώντας την υγεία των αστροναυτών κατά την προετοιμασία τους πριν την αποστολή τους, για όσο χρόνο οι αστροναύτες βρίσκονται στο Διάστημα, καθώς και μετά την επιστροφή τους στη Γη.
Το 2022 αποτέλεσε τον πρώτο Έλληνα που πέρασε με επιτυχία και τα έξι στάδια της διαδικασίας επιλογής Ευρωπαίων αστροναυτών.
Κύριε Γολέμη να ξεκινήσουμε από το που σας βρίσκουμε αυτή την περίοδο και ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνας σας.
Με βρίσκετε να τελειώνω ένα απαιτητικό αλλά ευχάριστο εξάμηνο κλινικής εργασίας στο νοσοκομείο, στον τομέα της Νευρολογίας. Και να επιστρέφω στο European Astronaut Centre στην Κολωνία ώστε να συνεισφέρω στις επόμενες ευρωπαϊκές στελεχωμένες αποστολές στο Διάστημα, πλέον από τη θέση του συντονιστή των ιατρών. Δε μιλάμε τόσο για αντικείμενο έρευνας όσο για «επιχειρησιακή» ιατρική των αστροναυτών που έχει να κάνει με την πρόληψη, την πιστοποίηση για την πτήση, την αντιμετώπιση των αλλαγών στο σώμα όσο βρίσκονται στο Διάστημα και την επαναπροσαρμογή των αστροναυτών στη Γη μετά το πέρας της αποστολής τους. Βεβαίως συνεργαζόμαστε και με συναδέλφους ερευνητές και υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι στην Ελλάδα που αξίζει να στηριχθούν από τη χώρα μας. Δύο εξ αυτών μάλιστα διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τελευταία είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με αρκετούς και αρκετές εξ αυτών, ειδικά στο χώρο των παραβολικών πτήσεων, της ακτινοβολίας στο Διάστημα, του μυοσκελετικού κλπ.
Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αστροναύτες κατά τη διάρκεια διαστημικών αποστολών και πώς η διαστημική ιατρική συμβάλλει στην αντιμετώπισή τους;
Αυτή τη στιγμή οι αστροναύτες πηγαίνουν στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) σε τροχιά γύρω από τη Γη. Το σώμα δέχεται τις πρώτες αλλαγές άμεσα, όπως ναυτία, αποπροσανατολισμός, ανακατανομή του ενδοαγγειακού όγκου (ο οποίος επίσης μειώνεται κατά ~22%), τις οποίες γνωρίζουμε και εν πολλοίς αντιμετωπίζουμε επιτυχώς. Αν η διαμονή σε τροχιά είναι πολύμηνη, οι αστροναύτες χάνουν οστική πυκνότητα και μυϊκή μάζα – αυτό είναι επικίνδυνο όταν επιστρέψουν και πάλι στη Γη. Επίσης παρακολουθούμε με δοσίμετρα την ακτινοβολία που δέχονται, καθώς ζουν έξω από τον πλανήτη μας και δεν τους προστατεύει η ατμόσφαιρα και μαγνητόσφαιρα της Γης. Το ανοσοποιητικό σύστημα υπολειτουργεί επίσης, για αυτό και κάνουμε «καραντίνα» 15 ημερών πριν την εκτόξευση. Φροντίζουμε επίσης ο φόρτος εργασίας να μην είναι υπερβολικός – μην ξεχνάτε ότι οι αστροναύτες ζουν και εργάζονται εντατικά, σε απομόνωση. Τα επόμενα χρόνια ο άνθρωπος θα επιστρέψει στη Σελήνη, επομένως θα έχουμε την πρόσθετη ανάγκη να αντιμετωπίζονται «αυτόνομα» τα ιατρικά επείγοντα. Αντίθετα αυτή τη στιγμή οι αστροναύτες από το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό μπορούν να επανέλθουν στη Γη και να νοσηλευτούν σε νοσοκομείο μέσα σε 48 ώρες από την εκδήλωση κάποιου επείγοντος.
Πώς η διαστημική ιατρική συμβάλλει στην παραδοσιακή ιατρική στη Γη;
Θα λέγαμε με τρεις τρόπους: πρώτον, επειδή εκθέτοντας το σώμα μας στο Διάστημα μαθαίνουμε περισσότερα πράγματα για τη λειτουργία του και εφαρμόζουμε αυτή τη γνώση στην ιατρική στη Γη. Ανιχνεύσαμε τα τελευταία χρόνια δύο νέες ιατρικές παθήσεις, το SANS (Spaceflight-Associated Neuro-ocular Syndrome) αλλά και τη δημιουργία θρόμβων σε νέους, υγιείς ανθρώπους όπως οι αστροναύτες, μόνο και μόνο επειδή παρακολου- θούμε την υγεία τους στο Διάστημα. Έτσι κατανοούμε καλύτερα το πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί στο σώμα μας στη Γη.
Δεύτερον, με τη στοχευμένη έρευνα που γίνεται στο χώρο της βιολογίας και της ιατρικής στο Διάστημα, όπου για παράδειγμα μπορούμε να μελετήσουμε με διαφορετικό τρόπο πρωτεΐνες που εμπλέκονται σε διάφορες νόσους, λόγω της έλλειψης βαρύτητας. Τρίτον, με τη σμίκρυνση των ιατρικών συσκευών και την ανάπτυξη βελτιωμένων αισθητήρων για το Διάστημα, που τους χρησιμοποιούμε και στη Γη.
Λόγου χάριν, το σύστημα TEMPUS Pro που χρησιμοποιούμε στον ISS θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τηλεϊατρική σε απομονωμένες περιοχές όπως τα ελληνικά νησιά.
Εκτός από τις διαστημικές αποστολές, η έρευνα που διεξάγεται θα μπορούσε να συμβάλει και στον διαστημικό τουρισμό;
Εν ευθέτω χρόνο, ναι. Το Διάστημα είναι ένας χώρος που γίνεται περισσότερο προσβάσιμος από μικρότερες χώρες και πλέον από ιδιωτικές εταιρείες. Επομένως μπορούμε στο μέλλον να περιμένουμε παρουσία περισσότερων ανθρώπων σε τροχιά και συνεπώς η έρευνα βοηθά για να μπορούμε να τους υποστηρίξουμε κατάλληλα. Θεωρώ πάντως πως κεντρικός άξονας των αποστολών στο Διάστημα πρέπει να είναι η διεξαγωγή έρευνας και η εξερεύνηση ώστε να δρέπουμε τα οφέλη για τη Γη – ο διαστημικός τουρισμός υπάρχει μεν αλλά αποτελεί μικρό μέρος των αποστολών και συνήθως συμβάλλει και αυτός στην έρευνα.
Το 2022 πέρασες τη διαδικασία επιλογής νέων αστροναυτών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, πρακτικά τι σημαίνει αυτό; Υπάρχει υποστήριξη από την πολιτεία;
Ήταν μια δύσκολη και όμορφη διαδικασία στην οποία πετυχαίνει περίπου το 0.1% ανάμεσα σε 22.000 αιτούντες από όλη την Ευρώπη. Χαίρομαι ιδιαίτερα που την ολοκλήρωσα καθώς στο παρελθόν δεν υπήρξε ποτέ πολίτης από τη χώρα μας που να πληροί όλα τα διεθνή κριτήρια για να συμμετάσχει σε μια ερευνητική αποστολή στο Διάστημα.
Στόχος μου είναι να μη μείνουμε σε αυτή την «προσωπική πρωτιά» αλλά αυτή να μεταφραστεί σε μια εθνική επιτυχία. Αυτό που έχει σημασία εξάλλου και που πρέπει να καλλιεργήσουμε περισσότερο στη χώρα μας, όπως και στην Ευρώπη γενικά, είναι το σύνολο και όχι το άτομο. Πρακτικά σε πρώτο χρόνο θα πρέπει η Ελλάδα να συμμετάσχει στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα εξερεύνησης του Διαστήματος, που θα μας φέρει στο Ευρωπαϊκό Σώμα Αστροναυτών. Αυτό, εκτός του ότι θα είναι από μόνο του μια ιστορική στιγμή για τη χώρα μας, ανοίγει το δρόμο σε Έλληνες ερευνητές, πανεπιστήμια και εταιρείες να εκτελέσουν έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Πρέπει να βοηθήσουμε λοιπόν τη χώρα μας να κατανοήσει τα οφέλη για τους πολίτες της αν συμμετέχει στο πρόγραμμα αυτό, όπως το κάνουν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και οι μικρές.
Η διαστημική έρευνα είναι ένα πεδίο στο οποίο εμπλέκονται και συμβάλλουν πολλές διαφορετικές επιστημονικές ειδικότητες από διάφορες χώρες. Πόσο σημαντικό είναι για μια χώρα να συμμετάσχει σε αυτή;
Όντως στο Διάστημα διεξάγουμε πειράματα βιολογίας, φυσιολογίας, φυσικής, χημείας, επιστήμης υλικών, παρατήρησης της Γης και λοιπά. Μέσα στα τελευταία 25 έτη, 4.000 ερευνητές από 100 χώρες συμμετείχαν σε 3.000 πειράματα στον ISS. Η Ελλάδα δεν πρέπει να λείπει, ειδικά από τη στιγμή που χώρες με συγκρίσιμο μέγεθος κάνουν σταθερά βήματα εμπρός στο χώρο αυτό.
Είναι λοιπόν σημαντικό για κάθε χώρα να συνεισφέρει στην έρευνα και εξερεύνηση του Διαστήματος και πλέον τα οφέλη είναι σχετικά άμεσα και απτά. Πρόσφατες μελέτες, όπως αυτή της EuroConsult το 2022, δείχνουν πως από τη συμμετοχή μιας χώρας στον τομέα αυτό προκύπτουν σημαντικές θέσεις εργασίας, εγχώρια καινοτομία, brain gain και οικονομική επιστροφή 3.4 ως 3.8x για κάθε 1 ευρώ που επενδύει η χώρα στην έρευνα. Η πρωτοπορία πάντα αποφέρει οφέλη και για να βελτιώσουμε το επίπεδο ζωής στη χώρα μας και να αναστρέψουμε τις δυσκολίες που έφερε η οικονομική κρίση, η Ελλάδα πρέπει να συμμετέχει στην πρωτοπορία. Ο χώρος της έρευνας και της εξερεύνησης του Διαστήματος αποτελεί μια τέτοια ευκαιρία καθώς βρίσκεται σε αλματώδη ανάπτυξη αυτή τη στιγμή. Εκτός από τα επιστημονικά και οικονομικά, ας μην ξεχάσουμε και τα γεωπολιτικά και πολιτισμικά οφέλη που προκύ- πτουν από μια τέτοια συμμετοχή.
Θα μπορούσαμε κάποια στιγμή να δούμε τη γαλανόλευκη στον Άρη;
Ο Θ. Ρούζβελτ είχε πει: «Να έχετε το βλέμμα σας στα αστέρια, αλλά να πατάτε στη Γη». Είναι σωστό να έχουμε όραμα για την Ελλάδα στην εξερεύνηση του Διαστήματος, σε ένα ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο βεβαίως – αλλά πρέπει πρώτα να κάνουμε σταθερά βήματα και με τη σωστή σειρά. Το πρώτο όπως είπαμε θα είναι η ενεργή συμμετοχή της χώρας μας στο αντίστοιχο ευρωπαϊκό πρόγραμμα εξερεύνησης του Διαστήματος. Μακάρι να δούμε τη γαλανόλευκη στον Άρη – ξέρετε, αυτό μπορεί να γίνει και μέσω ενός ερευνητικού οργάνου, ενός υποσυστήματος ή ενός rover που θα φτάσει στον κόκκινο πλανήτη. Υπάρχουν ήδη εταιρείες και ερευνητές στη χώρα μας που θα μπορούσαν να αναπτύξουν τέτοια τεχνολογία αν υποστηριχθούν.
