Θεσσαλική Μυσταγωγία – ΤΙΤΑΝΕΣ: Οι πυλώνες της συμπαντικής και κοσμικής τάξης
O δρ Αρχαιολογικού Τουρισμού και Πολιτιστικής Διπλωματίας Βασίλης Σπανός αφηγείται μύθους της Θεσσαλίας
ΕΡ: Κάτι μου λέει ότι η ηρεμία του θεσσαλικού κάμπου έρχεται σε αντιδιαστολή με γεγονότα του απώτατου παρελθόντος… ή μήπως δεν μιλώ ορθώς Μύστη;
ΜΥ: Η εύφορη γη αποτέλεσε πεδίο σύγκρουσης της μεγαλύτερης σε κλίμακα μάχης όλων των εποχών… επομένως, δεν απέχεις μακριά από την αλήθεια, Εργάνη…
ΕΡ: Ποιο είναι το σημείο αφετηρίας;
ΜΥ: Αρχικά υπήρχε το Χάος, ένα απέραντο κενό… έπειτα, γεννήθηκαν η Γαία και ο Έρως… από αυτές τις δύο πρωταρχικές θεότητες, προήλθαν τα αμέτρητα βουνά και ο Ουρανός…
ΕΡ: Να φανταστώ ότι, η δημιουργία συνεχίζεται και εξελίσσεται…
ΜΥ: Η Γαία, όταν ενώθηκε με τον Ουρανό, έφερε στον κόσμο πολλές θεότητες… αρχικά, τους Εκατόγχειρες, Βριάρεω, Κόττο και Γύγη καθώς και τους Κύκλωπες, Στερόπη, Βρόντη και Άγη…
ΕΡ: Ακολουθούν;
ΜΥ: Οι δώδεκα Τιτάνες… οι πρώτοι που έδωσαν μορφή στον κόσμο, πολύ πριν από τους Ολύμπιους…
ΕΡ: Ποιοι ήταν αυτοί;
ΜΥ: Κρόνος, Ρέα, Ωκεανός, Τηθύς, Υπερίων, Θυία, Κοίος, Φοίβη, Κρείος, Ιαπετός, Μνημοσύνη και Θέμις… η ιστορία τους είναι γεμάτη πάλη και αντιθέσεις καθώς έπρεπε να ανταγωνιστούν τον ίδιο τους τον πατέρα, τον Ουρανό και αργότερα, τους Ολύμπιους…
ΕΡ: Τί συμβολίζει ο καθένας από αυτούς;
ΜΥ: Ο κάθε Τιτάνας ενσαρκώνει κοσμικές αρχές και δυνάμεις που σχετίζονται με τη φύση, το σύμπαν και την τάξη…
ΕΡ: Ας ξεκινήσουμε με τον Κρόνο…
ΜΥ: Ήταν ο ηγέτης των Τιτάνων και συμβολίζει τη δύναμη του χρόνου… η σύνδεσή του με τον χρόνο, προσιδιάζει στη φθαρτότητα και την αέναη αλλαγή…
ΕΡ: Γυναίκα του, η Ρέα…
ΜΥ: Η μεγάλη μητέρα, θεά της γονιμότητας, της δημιουργίας και της ροής… συμβολίζει τη μητρική αγάπη και την ανανέωση, μέσα από τη θυσία…
ΕΡ: Ο Ωκεανός;
ΜΥ: Ενσαρκώνει τα ύδατα και την αέναη κίνηση της ζωής… συνδέεται με την αδιάκοπη κυκλοφορία της ενέργειας στη φύση…
ΕΡ: Σύζυγος του η Τηθύς…
ΜΥ: Ως σύζυγός του Ωκεανού, η Τηθύς είναι η μητέρα όλων των θαλασσών, ποταμών αλλά και των Ωκεανίδων… ενσαρκώνει τη θηλυκή πτυχή της φύσης και την πηγή της ζωής…
ΕΡ: Ας συνεχίσουμε με τον Υπερίονα…
ΜΥ: Τιτάνας του φωτός και του ουρα- νού, συμβολίζει τη δύναμη της σοφίας και τη διαφώτιση…
ΕΡ: Στο πλευρό του, η Θυία…
ΜΥ: Αντιπροσωπεύει τη λαμπερή όραση και τη διαύγεια, στοιχεία απαραίτητα για την αλήθεια και την κατανόηση… από τον Υπερίονα, θεωρείται η μητέρα του Ήλιου, της Σελήνης και της Αυγής (Ηώς)…
ΕΡ: Για τον Κοίο, τι γνωρίζουμε;
ΜΥ: Σχετίζεται με τη νοημοσύνη και την προνοητικότητα… ως Τιτάνας του ουρανού, συμβολίζει την εσωτερική όραση, την αναζήτηση της γνώσης και της έρευνας στα ελληνιστικά χρόνια, πιθανόν να υπάρχει συσχέτιση του ονόματός του με τη νήσο Κω…
ΕΡ: Με τη Φοίβη να κινείται παράλληλα μαζί του…
ΜΥ: Πρόκειται για την Τιτανίδα της μαντικής τέχνης και του φωτός… αντιπροσωπεύει τη διορατικότητα και τη σοφία…
ΕΡ: Σειρά έχει ο Κρείος…
ΜΥ: Τιτάνας της στρατηγικής και της εξουσίας, ο Κρείος ταυτίζεται με την πολεμική τέχνη και τον προγραμματισμό… γι’ αυτόν τον λόγο, λατρεύτηκε ιδιαιτέρως στην Αρκαδία και στη Λακωνία…
ΕΡ: Έπεται ο Ιαπετός…
ΜΥ: Πατέρας του Προμηθέα, του Επιμηθέα, του Άτλαντα και του Μενοίτιου από την Ωκεανίδα Κλυμένη… εκπροσωπεί τα όρια και τη θνητότητα… η ύπαρξή του, αντιστοιχεί στη μάχη ανάμεσα στο ανθρώπινο και το θεϊκό… η ανθρωπότητα, μέσω του Προμηθέα και του γιου του, Δευκαλίωνα, έλκει την καταγωγή της από τον συγκεκριμένο Τιτάνα…
ΕΡ: Είμαστε δηλαδή “Ιαπετίδες”… μάλιστα… την τιμητική της τώρα έχει η Μνημοσύνη…
ΜΥ: Τιτανίδα της μνήμης και μητέρα των Μουσών από τον Δία, υπεύθυνη για τη διατήρηση της γνώσης, της ιστορίας και της πολιτισμικής συνέχειας…
ΕΡ: Τελευταία αλλά όχι έσχατη, η Θέμιδα…
ΜΥ: Τιτανίδα της δικαιοσύνης και της τάξης, αρμόδια για την κοσμική αρμονία και τις ηθικές αρχές που διέπουν την κοινωνία…
ΕΡ: Πώς καταλήξαμε ωστόσο, στην περίφημη Τιτανομαχία;
ΜΥ: Όλα τα παιδιά του Ουρανού, Τιτάνες, Εκατόγχειρες και Κύκλωπες, αντιμετώπισαν μία δυσάρεστη έκπληξη διότι φυλακίστηκαν στα Τάρταρα από τον πατέρα τους, φοβούμενος μην απωλέσει κάποια στιγμή την εξουσία του, τρομαγμένος από τη δύναμη των παιδιών του…
ΕΡ: Και πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα;
ΜΥ: Η Γαία, κατάφερε να σχεδιάσει μία στρατηγική… μ’ ένα μεγάλο δρεπάνι, ο Κρόνος, ο μικρότερος γιος της, επιτέθηκε στον πατέρα του όταν κοιμόταν, κόβοντας τα γεννητικά του όργανα… από την ανάμειξη αυτού του αίματος με τη θάλασσα, γεννήθηκε η πανώρια Αφροδίτη… έτσι, απελευθέρωσε τα αδέλφια του και παντρεύτηκε τη Ρέα…
ΕΡ: Από την ένωση του Κρόνου με τη Ρέα γεννήθηκαν οι έξι, από τους συνολικά δώδεκα, θεούς που κυβερνούσαν τον Όλυμπο… η Ήρα, η Εστία, η Δήμητρα, ο Άδης, ο Ποσειδώνας και ο Δίας…
ΜΥ: Από όλα τα παιδιά του, μόνο ο Δίας κατάφερε να ξεφύγει από την οργή του πατέρα του… ο Κρόνος, έχοντας λάβει προφητεία από τους γονείς του ότι θα εκθρονισθεί από έναν ισχυρό γιο, κατάπινε όλα τα παιδιά του, εκτός από τον Δία…
ΕΡ: Πώς γλίτωσε ο Ζευς;
ΜΥ: Η Ρέα, ζήτησε τη βοήθεια των γονιών της, οι οποίοι της πρότειναν να καταφύγει στο όρος Λύκτος στην Κρήτη… εκεί, γέννησε τον Δία με ασφάλεια και έδωσε στον ανυπόμονο Κρόνο ένα μεγάλο λιθάρι, τυλιγμένο σε σπάργανα, το οποίο εκείνος κατάπιε, νομίζοντας ότι ήταν ο γιος του…
ΕΡ: Έμελλε όμως ο χρησμός να βγει αληθινός…
ΜΥ: Ο Δίας, μεγαλωμένος με ασφάλεια στην Κρήτη, είχε φθάσει σε ηλικία που του επέτρεπε να εκδικηθεί τ’ αδέλφια του και να βάλει τέλος στη βασιλεία του Κρόνου…
ΕΡ: Με ποιον τρόπο;
ΜΥ: Η πρώτη νόμιμη σύζυγός του, κόρη των Τιτάνων Ωκεανού και Τηθύος και μητέρα της θεάς Αθηνάς, η Μήτιδα, προσέτρεξε σε βοήθειά του… χρησιμοποιώντας ένα εμετικό βοτάνι που ο Δίας ανακάτεψε με κρασί, ο Κρόνος αναγκάστηκε να βγάλει τα παιδιά του από το στομάχι του…
ΕΡ: Λογικό είναι από τη στιγμή αυτή, να ξεκίνησε ένας λυσσαλέος πόλεμος..
ΜΥ: Οι Τιτάνες είχαν ορμητήριο την Όθρυ ενώ οι θεοί, τον Όλυμπο…
ΕΡ: Νομίζω ότι μία τέτοια αναμέτρηση, ξεφεύγει από τα ανθρώπινα δεδομένα…
ΜΥ: Η Τιτανομαχία εκτυλίχθηκε από τον ουρανό μέχρι τα βάθη των Ταρτάρων… οι Ολύμπιοι, ήλθαν σε σύγκρουση με τους Τιτάνες σε μία σειρά επικών αναμετρήσεων, καθεμία από τις οποίες ήταν πιο καταστροφική από την προηγούμενη… κεραυνοί συγκρούονταν με πύρινες εκρήξεις, τιτάνιες γροθιές αντηχούσαν στους ουρανούς και η ίδια η δομή της πραγματικότητας δοκιμαζόταν από το βάρος της τιτανικής και θεϊκής αντιπαράθεσης…
ΕΡ: Ισοδύναμοι αντίπαλοι;
ΜΥ: Σε καμία των περιπτώσεων… οι Ολύμπιοι, δεν μπορούσαν να νικήσουν τους Τιτάνες για δέκα ολόκληρα χρόνια…
ΕΡ: Από τη μία, δεν διαφωνώ… εδώ αναφερόμαστε σε Τιτάνες… από την άλλη, πώς κατάφεραν και νίκησαν οι θεοί;
ΜΥ: Ο Δίας προσεταιρίστηκε τον Ωκεανό, τον Προμηθέα, τον Επιμηθέα, τη Στύγα και φυσικά, τους Κύκλωπες, οι οποίοι κατασκεύασαν τρία πολύ δυνατά όπλα…
ΕΡ: Τα οποία ήταν;
ΜΥ: Τον κεραυνό για τον Δία, την τρίαινα για τον Ποσειδώνα και για τον Άδη, μία αόρατη περικεφαλαία, την κυνέη…
ΕΡ: Ήταν αρκετά για να νικηθούν οι Τιτάνες;
ΜΥ: Όχι… τότε ο Δίας ζήτησε τη συμ- βουλή της γιαγιάς του Γαίας, για να βρει έναν τρόπο να νικήσει τους αντι- πάλους του… αυτή, τον ενθάρρυνε να απελευθερώσει τους Εκατόγχειρες, πλάσματα με εκατό χέρια και πενήντα κεφάλια… έτσι, ο Δίας απελευθέρωσε αυτά τα ισχυρά όντα… πολύ σύντομα, τα ισχυρά τους χέρια εκτόξευσαν τριακόσιες πέτρες οι οποίες, σε συνδυασμό με τους πολλούς κεραυνούς του Δία, έφεραν την υπεροχή στους θεούς…
ΕΡ: Προδοσίες και συμμαχίες λοιπόν, καθόρισαν την τροπή του πρώτου παγκοσμίου πόλεμου στην ουσία… νέος κοσμοκράτορωρ στη θέση του Κρόνου λοιπόν ορίστηκε ο Ζευς… αν και νεότερος όλων, ήταν ο βασικός υπεύθυνος της νίκης…
ΜΥ: Στην πρώτη διακυβερνητική σύσκεψη, έλαβε κάποιες αποφάσεις… ο διαμοιρασμός των γήινων στοιβάδων έγινε ως εξής: την Ατμόσφαιρα, την κράτησε για τον εαυτό του… η Υδρόσφαιρα, δόθηκε στον Ποσειδώνα… η Λιθόσφαιρα δόθηκε στον Άδη…
ΕΡ: Κάποια άλλη απόφαση;
ΜΥ: Οι ηττημένοι Τιτάνες κατακρημνίσθηκαν στα Τάρταρα… ο Δίας τους έδεσε σε βάθος που ισοδυναμεί με την απόσταση του ουρανού από τη γη… γύρω από τη φυλακή των Τιτάνων που φυλάσσεται από τους άγρυπνους Εκατόγχειρες, υψώθηκε ένα χάλκινο τείχος ενώ τρεις στρώσεις νύχτας απλώνονται γύρω του…
ΕΡ: Άπαντες;
ΜΥ: Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Τιτανίδες Θέμις και Μνημοσύνη φαίνεται ότι πρόλαβαν ν’ αλλάξουν στρατόπεδο, γεγονός που τις επέτρεψε να παραμείνουν ελεύθερες, αν και έχασαν ορισμένα από τα προηγούμενα αξιώματά τους… από την άλλη πλευρά, ο Ωκεανός δια- τήρησε ορισμένα προνόμια λόγω της ουδετερότητάς του, ενώ ο Άτλας καταδικάστηκε αιωνίως να σηκώνει στις πλάτες του, τον ουράνιο θόλο…
ΕΡ: Ακόμα και στη σημερινή χώρα του Μαρόκο, το βουνό φέρει το όνομα αυτού του Τιτάνα, κοντά στις πάλαι ποτέ Ηράκλειες Στήλες… θα μπορούσαμε να αποκρυπτογραφήσουμε τον συμβολισμό της Τιτανομαχίας;
ΜΥ: Βίαιες γεωλογικές ανακατατάξεις, με ό,τι αυτό συνεπάγεται… σεισμούς, ηφαίστεια, τσουνάμι, αναδύσεις ηπείρων από τα βάθη των ωκεανών… επίκεντρο φυσικά, η Θεσσαλία… όλα αυτά όμως, στο επίπεδο της ύλης…
ΕΡ: Ναι… και είναι εντυπωσιακό πάντως, το πώς οι Τιτάνες συνδέονται με θεμελιώδεις αρχές της ζωής και του σύμπαντος… τι μπορούμε να πούμε για τη συμβολική σημασία τους στη φιλοσοφία και στη σύγχρονη κοινωνία;
ΜΥ: Οι Τιτάνες έχουν βαθιά φιλοσοφική σημασία… αντιπροσωπεύουν όχι απλώς θεϊκές αλλά κοσμικές και συμπαντικές δυνάμεις που ορίζουν τα πάντα… ο κόσμος των Ολυμπίων έχει επίκεντρο κυρίως τη γήινη πραγματικότητα… η προσπάθεια του ανθρώπου να φτάσει στην τιτάνια συμπαντική θέωση, λαμβάνει χώρα μέσω των Ολυμπίων…
ΕΡ: Απόλυτα λογικό… ο άνθρωπος χρειάζεται ν’ ανέβει πολλά σκαλιά για να αντικρύσει το Όλον… μία ερώτηση όμως… γιατί η τιτανική φύση θεωρείται κακή τότε;
ΜΥ: Λόγω των δύο αντιμαχόμενων πλευρών… μην ξεχνάς όμως ότι στο τέλος, ο Δίας απελευθέρωσε τους Τιτάνες αλλά το σημαντικότερο επιχείρημα έγκειται στα Γένη των των ανθρώπων…
ΕΡ: Δηλαδή;
ΜΥ: Ο Δίας κυβερνά το Αργυρό Γένος, το Χάλκινο Γένος, το Ηρωικό Γένος και το Γένος του Σιδήρου… με εξαίρεση το τρίτο, η ανθρωπότητα δεν έχει να επιδείξει κάτι αξιομνημόνευτο…
ΕΡ: Ενώ στην περίπτωση των Τιτάνων;
ΜΥ: Το Χρυσό Γένος ή Εποχή της Αστραίας είναι το μόνο Γένος που εμπίπτει στην κυριαρχία του Κρόνου… οι άνθρωποι ζούσαν ανάμεσα στους θεούς και κυκλοφορούσαν ελεύθερα μαζί τους… η ειρήνη και η αρμονία επικράτησαν… οι άνθρωποι ήταν καλοί και ενάρετοι και δεν έπρεπε να εργάζονται για την επιβίωσή τους διότι η γη παρείχε τρόφιμα σε αφθονία…
ΕΡ: Πού καταλήγουμε;
ΜΥ: Ο εναγκαλισμός των Τιτάνων μέσω των Ολυμπίων εκπορεύεται από το “Ένδον σκάπτε”…
BIO: Ο Βασίλειος Σπανός είναι διδάκτωρ Αρχαιολογικού Τουρισμού & Πολιτιστικής Διπλωματίας, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η στήλη έχει ως σκοπό την παράθεση θεσσαλικών μύθων και τη σύνδεσή τους με τον σύγχρονο βίο. Η μεθοδολογία που ακολουθείται είναι ο διάλογος μεταξύ δύο υποτιθέμενων χαρακτήρων. Στο παρόν άρθρο ο Μύστης συνομιλεί με την Εργάνη. Ο τίτλος κάθε πονήματος αντιστοιχεί σε ένα δελφικό παράγγελμα, η ουσία του οποίου αποκρυσταλλώνεται στους μυθικούς διαλόγους.
