Γλωσσικές διαδρομές – «Οι φασαίοι και άλλα… φαινόμενα!»

«Φαινόμενα», δηλαδή «που φαίνονται», αποκαλύπτονται αίφνης και είναι γεννήματα της εποχής τους. Μπαίνω φουριόζα στο μάθημα, καθώς έχω αργήσει κανένα πεντάλεπτο, πράγμα σύνηθες! Τρέχω να προλάβω! Μην να ’ναι τάχα οι «γρήγοροι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής»; Οι μαθήτριές μου με κοιτούν εξεταστικά κι όσο εγώ αναρωτιέμαι αν έχω βάλει ανάποδα την μπλούζα μου, «πέφτει» αμείλικτα το ερώτημα: Τι πάθατε, κυρία, κι έχετε ντυθεί «φασαία»; Πώς; Τι; Τι πάει να πει «φασαία», ρε παιδιά; Να, κυρία, «φασαίοι» είναι αυτοί που κάθονται στα βραχάκια, φιλοσοφούν, πίνουν περιπτερόμπιρα κι ακούνε Χ… (όνομα ελληνικού συγκροτήματος που αρέσει στη νεολαία κι εντάσσεται στον ευρύτερο χώρο που χαρακτηρίζεται «έντεχνο τραγούδι» – άλλη στιγμή αυτή η συζήτηση!). Μάλιστα! Η παρατήρηση, όπως κατάλαβα στη συνέχεια, σχετιζόταν με την ολίγον boho (με όρους του συρμού) αμφίεσή μου. Άθελά μου, στα σαράντα μου πια, είχα μπλέξει σε μια πολύ παράξενη ιστορία που προοιώνιζε γλωσσική έρευνα!
Θυμάμαι και στη δική μου εποχή της νιότης, στην τότε «γλώσσα των νέων» (η οποία -ειρήσθω εν παρόδω- στη δική μου περίπτωση επεκτάθηκε στα χρόνια της ύστερης νιότης και μέχρι τούδε λόγω της συνεργασίας μου με τα παιδιά) αναζητούσαμε τη «φάση». Τι «φάση» είναι ο τύπος; Τι «φάση» είναι το πάρτι; Τι «φάση» είναι το μουσικό συγκρότημα; Κι αυτή η ερώτηση δε με ξένισε ποτέ, δε μου δημιούργησε απορίες. Αλλά αυτή η κατάληξη «-αίος», αυτή η προσφυματική παραγωγή της λέξης (σύμφωνα με την γραμματική των Κλαίρη – Μπαμπινιώτη) «φασαίος», που αποτελεί μάλιστα κοινωνική ομάδα με διακριτά δικά της χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν, ας πούμε, από τους «χίπστερ» ή τους «κάγκουρες»…;
Σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό του Pierre Chantraine, στο λήμμα «φαίνω» ενέχεται η ρίζα φα- από όπου η «φάσις», η καταγγελία, η πληροφορία στην αττική, αλλά και η όψη, η φάση της σελήνης. Σύνθετη ως πρόφαση, απόφαση, έμφαση κ.ο.κ. μπορεί να δηλώσει μια σειρά από έννοιες. Το ρήμα «φαίνω» πάντως στο ίδιο λεξικό, όπως και στο «Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής» του Γεράσιμου Μαρκαντωνάτου και στο Liddell – Scott, σημαίνει φανερώνω, δείχνω, αποκαλύπτω, φέρω στο φως, αλλά και διασαφηνίζω, ερμηνεύω, καταγγέλλω. Θα τολμήσω μιαν ακροβασία σε τεντωμένο σκοινί «παίζοντας» με τις σημασίες των λέξεων. Σύμφωνα με το Βικιλεξικό, ο «φασαίος» είναι «αυτός που κοινωνικά και πολιτισμικά κινείται και δρα αποκλειστικά εντός μίας «φάσης», δηλαδή εντός ενός συνόλου ανθρώπων που έχουν παρόμοιες συμπεριφορές οι οποίες θεωρούνται εναλλακτικές, χωρίς ωστόσο να είναι περιθωριακές, που συχνάζουν σε συγκεκριμένα μαγαζιά, που έχουν κοινούς ενδυματολογικούς κώδικες (να, τι εννοούσαν τα παιδιά!), μουσικές προτιμήσεις κ.τ.λ., χωρίς να κατανοεί πλήρως αυτό που κάνει αλλά το κάνει αντιθέτως σε ένα επιφανειακό επίπεδο.»
Εστιάζοντας στην επιφανειακότητα που αναφέρεται στον ορισμό θα προσθέσω ότι η αρθρογραφία επί του θέματος επικεντρώνεται σε ανάλογες παρατηρήσεις ως επί το πλείστον, ενώ στο αντίστοιχο λήμμα του Slang.gr τονίζεται ρητά: «η ιδιότητα του φασαίου δε συνίσταται στην εξωτερική εμφάνιση και στο άτιτιουντ από μόνα τους αλλά στην έλλειψη κοινωνικής ζωής και προσωπικότητας εκτός “της φάσης του”. Ο φασαίος ζει, αναπνέει και τρέφεται μέσα από “τη φάση” και δε μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτή. Έτσι, ακόμα κι αν κάποιος φέρει κάποια εξωτερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα φασαίου, εάν κινείται με την ίδια ευκολία έξω από τον φασαίικο κοινωνικό κύκλο, εάν έχει άλλα πράγματα και ασχολίες που τον γεμίζουν πέρα από αυτόν, δε μπορεί να χαρακτηριστεί εξ ολοκλήρου φασαίος».
Ουφ! Με αυτές τις τελευταίες υποθετικές διατυπώσεις ησύχασα! Τελευταία στιγμή γλίτωσα την κρίση ταυτότητας! Είχα πολύ ανησυχήσει διασυνδέοντας τη σημασία της «καταγγελίας» που ενέχει η… φάση! Πέρα από το χιούμορ τώρα, οι εντός της φάσης εντοπίζουν τα θετικά στοιχεία κάθε νεανικής κουλτούρας, και κυρίως το αίσθημα του συνανήκειν. Οι εκτός της… φάσης από την άλλη πλευρά καταλογίζουν ευκαιριακότητα, ελαφρότητα και προσωρινότητα στους «φασαίους», που, κατά τη γνώμη τους, ρέπουν στον κομφορμισμό στην ενήλικη ζωή.
«Φασαίοι», «χίπστερ», «κάγκουρες», λοιπές ομάδες, γεννήματα της κάθε εποχής, εκφράζουν τους νέους ανθρώπους στον χώρο και στον χρόνο τους. Δεν πειράζει κι αν περάσουμε εμείς οι «φασαίοι» τη νιότη μας στα βραχάκια!