θεσσαλική μυσταγωγία – Η ιστορία του Ερυσίχθονα

«Μή ἄρχε ὑβρίζειν»

O Eρυσίχθων καταβροχθίζει τις σάρκες του.

ΧΛ: Συμπάθα με Μύστη αν σ’ ενοχλώ, μα θέλω τη γνώμη σου…
ΜΥ: Είτε χτυπήσεις την πόρτα του σπιτιού μου είτε όχι, δεν υπάρχει πρόβλημα Χλόη… Κόπιασε και πάρε ανάσα…
ΧΛ: Πώς το αιτιολογείς αυτό; …Δεν είναι κάπως οξύμωρο;
ΜΥ: Αν δεν χτυπήσεις την πόρτα, μ’ αφήνεις στην ησυχία μου… Αν την χτυπήσεις, μου κάνεις την τιμή… Ποιος άνεμος σ’ έφερε λοιπόν εδώ;
ΧΛ: Ο Μορφέας μάλλον είναι θυμωμένος μαζί μου, αλλά δεν ξέρω γιατί… Στα όνειρα μου βλέπω όλη αυτήν την καταπράσινη περιοχή να παραδίδεται στις φλόγες…
ΜΥ: Αναφέρεσαι στο «Δώτιον Πεδίον»… Αν και σύμφωνα με μία εκδοχή, η περιοχή αποτελεί τόπο γέννησης του Ασκληπιού, εντούτοις, αυτή συνδέεται με τον Τρίοπα…
ΧΛ: Ποιος είναι αυτός; …Ομολογώ ότι πρώτη φορά ακούω το όνομά του…
ΜΥ: Παιδί του Ποσειδώνα ήταν, από την Κανάκη… Μετά τον τρίτο σε σειρά κατακλυσμό, βοήθησε τον Δευκαλίωνα να εξοβελίσει όλους τους κατοίκους αυτού εδώ του τόπου… Σε ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, ορίστηκε να είναι αρχηγός…
ΧΛ: Ξέρεις ότι αγαπώ τον τόπο μου, αλλά δεν μου λέει κάτι το όνομα… Εικάζω ότι δεν θα άφησε δυνατή παρακαταθήκη… Αλλιώς θα τον θυμόμασταν… Κάνω λάθος;
ΜΥ: Δεν μπορώ να ισχυρισθώ ότι έχεις άδικο… Ο γιος του, ο Ερυσίχθων είναι αυτός του οποίου το στίγμα είναι πολύ μελανό…
ΧΛ: Περίεργο όνομα… Λες να σημαίνει κάτι; …Στατιστικά να το δεις, μάλλον ναι… Αυτό συμβαίνει με πολλά ελληνικά ονόματα, δεν είναι τυχαίο…
ΜΥ: Ασφαλώς… «Έρυσις», σημαίνει «πληγή» και «χθων» σημαίνει «γη»… Κατά συνέπεια, «Ερυσίχθων» σημαίνει «η πληγή της γης»…
ΧΛ: Η ετυμολογία του ονόματος προσυπογράφει ύβρη ή κάτι παραπλήσιο σε αυτή… Η αντίληψή μου, εκεί με οδηγεί τουλάχιστον…
ΜΥ: Ούτε τώρα σφάλλεις… Στην καταπράσινη αυτή έκταση, υπήρχε κάποτε το ιερό άλσος της θεάς Δήμητρας… Όταν ο Ερυσίχθων διαδέχθηκε τον πατέρα του, εξέφρασε την επιθυμία να χτίσει έναν επιπλέον χώρο στο παλάτι του, όπου θα φιλοξενούνταν οι φίλοι του για συζητήσεις και συμπόσια…
ΧΛ: Οσμίζομαι κάποιου είδους διένεξη μεταξύ της θεάς και του Ερυσίχθονα…
ΜΥ: Η τοποθέτησή σου είναι μερικώς σωστή… Στην πραγματικότητα, ο Ερυσίχθων ήταν ασεβής προς όλους τους θεούς και δεν τους προσέφερε ποτέ θυσίες… Η έπαρση αυτή, του θόλωσε το μυαλό και διέπραξε μία ανόσια πράξη…
ΧΛ: Η οποία σχετίζεται με την κόρη του Κρόνου και της Ρέας;
ΜΥ: Δυστυχώς, η απάντηση είναι καταφατική… Για να υλοποιήσει την επιθυμία του, πήγε στο ιερό άλσος της θεάς και άρχισε να κόβει όποιο δέντρο βρισκόταν μπροστά του… Ωστόσο, η υπεροψία του δεν σταμάτησε εκεί…
ΧΛ: Μα τι άλλο απεχθές θα μπορούσε να κάνει Μύστη;
ΜΥ: Στο κέντρο αυτού του άλσους, βρισκόταν μία τεράστια και πανώρια βελανιδιά… Ήταν το αγαπημένο δέντρο της θεάς Δήμητρας… Η ανησυχία της ήταν τόσο μεγάλη που για να αποσοβήσει τον κίνδυνο, πήρε τη μορφή μίας ιέρειας της, της Νικίππης…
ΧΛ: Αχ καλοκάγαθη θεά… Θέλησε στην πραγματικότητα να του δώσει μία ευκαιρία, μην εμφανίζοντάς του το πραγματικό της πρόσωπο…
ΜΥ: Βέβαια… Ήταν συνήθης αυτή η τακτική της… Κάτι ανάλογο πραγματοποίησε και στην Ελευσίνα, στην αυλή του βασιλιά Κελεού, όταν μεταμορφωμένη σε ηλικιωμένη θνητή γυναίκα, αναζητούσε την Περσεφόνη… Πλην όμως, ο βασιλιάς Κελεός, σεβάστηκε στο έπακρο τον θεσμό του Ξενίου Διός…
ΧΛ: Μπόρεσε τελικά η θεά της γεωργίας να προστατεύσει το ιερό της δέντρο; …Πες μου σε παρακαλώ Μύστη, η συνέχεια προδιαγράφεται συγκλονιστική…
ΜΥ: Στην αρχή διέταξε τους είκοσι δούλους του να ρίξουν κάτω το δέντρο… Μα σαν η θεά, μεταμορφωμένη σαν ιέρεια, τους θύμισε τη σχέση τους με το δέντρο, αυτοί κάναν μονομιάς πίσω…
ΧΛ: Ήταν σήμα κατατεθέν δηλαδή η βελανιδιά… Θα σήμαινε πολλά για τους ανθρώπους… Έτσι πιστεύω…
ΜΥ: Σκέψου ότι οι ακόλουθοι της θεάς το στόλιζαν με κορδέλες και γιρλάντες, αναγνωρίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη συμβολή της θεάς στη διευκόλυνση του καθημερινού τους βίου…
ΧΛ: Οι δούλοι τελικά οπισθοχώρησαν, όπως προείπες… Ο ίδιος ο Ερυσίχθων, τι ακριβώς έκανε;
ΜΥ: Τον τύφλωσε η Άτη και τρελάθηκε… Ενώ σήκωσε το τσεκούρι του να κόψει το ιερό δέντρο, ένας δούλος του προσπάθησε να τον εμποδίσει… Μάταια όμως… Ανάλγητος καθώς ήταν, του αφαίρεσε τη ζωή…
ΧΛ: Όλα τα τείχη προστασίας της δρυός, κατέρρευσαν λοιπόν… Περήφανη και πλήρως απομονωμένη συνάμα…
ΜΥ: Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος μάντης για να καταλάβει την εξέλιξη των πραγμάτων… Ο βέβηλος Ερυσίχθων κατάφερε συντριπτικά πλήγματα στη βελανιδιά… Λίγο πριν πέσει χάμω, ακούστηκε μία φωνή μέσα από τον κορμό της…
ΧΛ: Φωνή; …Από πού προκύπτει αυτό;
ΜΥ: Επρόκειτο για μία Αμαδρυάδα νύμφη, που ενημέρωνε τον Ερυσίχθονα για το ανοσιούργημά του και για το γεγονός ότι η Νέμεσις δεν είναι μακριά…
ΧΛ: Για να είμαι ειλικρινής, ήξερα μόνο τις Δρυάδες νύμφες, Μύστη…
ΜΥ: Οι Δρυάδες είναι νύμφες των δασών γενικά, ενώ οι Αμαδρυάδες συνδέονται αποκλειστικά με τα δέντρα…
ΧΛ: Και η θεά; …Δεν γίνεται να έμεινε αμέτοχη… Πώς θα μπορούσε άλλωστε;
ΜΥ: Η μακάρια Δήμητρα εμφανίστηκε σε όλο της το μεγαλείο, γεμάτη μεγαλοπρέπεια, όπως αρμόζει σε μία θεά… Προειδοποίησε τον υβριστή για την τιμωρία του…
ΧΛ: Δεν ενήργησε πάραυτα δηλαδή…
ΜΥ: Όχι… Πήγε στη μακρινή χώρα της Σκυθίας και ζήτησε τη συνδρομή της Πείνας… Εκείνη με τη σειρά της, μετέφερε τη δύσοσμη ανάσα της μέσα στον οργανισμό του, όταν αυτός κοιμόταν… Με αυτόν τον τρόπο, ο ασεβής γιος του Τριόπα πεινούσε αδιαλείπτως και έδινε συνεχώς εντολές να του παραδίδεται, το ταχύτερο δυνατόν, οτιδήποτε βρώσιμο…
ΧΛ: Και ποια ήταν η εξέλιξη αυτής της κατάστασης;
ΜΥ: Ένεκα της ακόρεστης πείνας του, σπατάλησε όλη του την περιουσία… Μέχρι και η κόρη του η Μήστρα, δεν ήταν σε θέση να τον βοηθήσει…
ΧΛ: Γιατί, υπήρχε τρόπος;
ΜΥ: Η Μήστρα είχε την ικανότητα της μεταμόρφωσης… Μεταμορφωνόταν δηλαδή σε κάποιο ζώο, πουλούσε τον εαυτό της ενώ ο πατέρας της λάμβανε τροφή και κάθε βράδυ, η Μήστρα μεταμορφωνόταν πάλι σε άνθρωπο και γύριζε στο παλάτι… Η διαδικασία όμως αυτή, δεν μπορούσε να συνεχιστεί εις το διηνεκές…
ΧΛ: Επομένως, ποια ήταν η μοίρα του Ερυσίχθονα;
ΜΥ: Όντας ανίκανος να κατανικήσει την ακόρεστη πείνα του, έφτασε στο σημείο να καραβροχθίσει τις ίδιες του τις σάρκες…
ΧΛ: Επήλθε η Τίσις λοιπόν… Η ολοκληρωτική καταστροφή… Μα πώς μπορεί να συνδέεται αυτό το περιστατικό με τον εφιάλτη μου;
ΜΥ: Οι θεοί έστειλαν τον Μορφέα, για να σε προειδοποιήσει… Είναι δίπλα σου, όχι απέναντι σου…
ΧΛ: Θα επιθυμούσα μία πιο αναλυτική τοποθέτηση Μύστη, αν σου είναι εύκολο φυσικά…
ΜΥ: Ποιος ορίζει τις ζωές των ανθρώπων σήμερα, κατά την άποψή σου;
ΧΛ: Με περίσσια σιγουριά, θα απαντούσα το χρήμα, Μύστη…
ΜΥ: Αυτό αποδεικνύει όντως η πραγματικότητα… Συνεπώς, περιβαλλόμαστε από μεγέθη, τα οποία είναι μετρήσιμα, άσχετα αν οι τιμές των μετρήσεων αλλάζουν από καιρό σε καιρό… Ή μήπως όχι;

O Eρυσίχθων έτοιμος να κόψει το ιερό δέντρο της θεάς Δήμητρας, με την Αμαδρυάδα Νύμφη, να προσπαθεί να τον μεταπείσει.

ΧΛ: Δεν διαφωνώ… Αυτό υπογραμμίζει και τη σχετικότητα της μέτρησης των αγαθών κ.λπ.
ΜΥ: Για πες μου τώρα Χλόη, το σύμπαν που είναι άπειρο και άχρονο, μπορεί να μετρηθεί;
ΧΛ: Δεν είμαι ειδήμων, αλλά θεωρώ πως όχι…
ΜΥ: Άρα, στον μετρήσιμο κόσμο που ζούμε, ο συγκεκριμένος όρος δεν είναι αποδεκτός… Οι αξίες δεν μετρώνται Χλόη αλλά διακρίνονται από αντικειμενικότητα… Οι δυτικές κοινωνίες έχουν αποδεχθεί να αντικαταστήσουν την «αξία» με την «αρχή», τη «φιλία» με τη «γνωριμία», τη «δικαιοσύνη» με τον «νόμο», τον «έρωτα» με το «σεξ», την «ουσία» με το «φαίνεσθαι», το «περιεχόμενο» με το «περιτύλιγμα»… Πρόκειται για μετρήσιμες έννοιες που ως επακόλουθο έχουν τον ατομικισμό και όχι τη συλλογικότητα, τον ανταγωνισμό και όχι την άμιλλα, τον υπερκαταναλωτισμό και όχι τη φειδώ… Απαραίτητα στοιχεία για τη διόγκωση του εγωκεντρισμού και τη σήψη των κοινωνικών σχέσεων… Η ύβρις μας, έγκειται στο ότι θεωρούμε ημάς ανωτέρους της φύσης, απεμπολώντας το «κατά φύσιν ζην, κατ’ αρετήν ζην» των Στωικών… Δεν υπάρχει άλλη ατραπός για τη συνολική ευημερία… Η φύση δεν καταστρέφει… Αυτή είναι μία λανθασμένη αντίληψη που έχουμε… Οι «καταστροφές» της φύσης δεν είναι τίποτα άλλο από τις προσπάθειες της ιδίας, να επαναφέρει τις συνθήκες στην ομαλότητα… Η Δύση, αργά αλλά σταθερά, καταρρέει…
ΧΛ: Υπάρχει σωτηρία ή θα γίνουμε σύγχρονοι Ερυσίχθονες, Μύστη; …Τι βλέπεις;
ΜΥ: Είναι δύσκολη η αναζήτηση της Αληθείας, γι’ αυτό οι περισσότεροι κλίνουν προς τα έτοιμα…
ΧΛ: Κάποιοι θα σε χαρακτήριζαν απαισιόδοξο, κάποιοι πραγματιστή…
ΜΥ: Δεν είμαι εγώ αυτός που θα κρίνω ούτε που θα προδικάσω… Αλλά θα γνωρίζεις κατά πάσα πιθανότητα ένα τραγούδι με τίτλο «People have the power», σωστά;
ΧΛ: Ναι…
ΜΥ: Άμ’ έπος, άμ’ έργον…

Bio

Ο Βασίλειος Σπανός αναγορεύτηκε διδάκτωρ Αρχαιολογικού Τουρισμού και Πολιτιστικής Διπλωματίας, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, το 2017. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα άπτονται της μυθολογίας, της αρχαίας ιστορίας, του αρχαιολογικού τουρισμού, της ταυτότητας τόπου (branding), της πολιτικής φιλοσοφίας και της γεωπολιτικής.

Έχει διδάξει σε πέντε Πανεπιστήμια της χώρας, ενώ στο παρόν διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Προωθεί την ελληνική πολιτιστική διπλωματία στο εξωτερικό, μέσω προγραμμάτων της ΕΕ και διετέλεσε επιστημονικός ερευνητής στο πλαίσιο εκπόνησης του στρατηγικού σχεδίου marketing Λάρισας, στην προσπάθεια που έκανε η πόλη για εξωστρέφεια. Υπήρξε εισηγητής σε προγράμματα κατάρτισης ξεναγών, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Τουρισμού, ενώ έχει τιμηθεί με τρεις δημοσίους επαίνους.

Η παρούσα στήλη έχει ως σκοπό την παράθεση θεσσαλικών μύθων του βαθύτερου νοήματος τους και τη σύνδεσή τους με τον σύγχρονο βίο, εγκολπώνοντας μία έμμεση συγκριτική ανάλυση. Η μεθοδολογία που ακολουθείται είναι ο διάλογος μεταξύ δύο υποτιθέμενων χαρακτήρων, όπου ο «Μύστης» (ΜΥ) θα είναι πάντα παρών ενώ ο συμπρωταγωνιστής θα είναι διαφορετικός κάθε φορά. Σήμερα, η συμπρωταγωνίστρια ονομάζεται Χλόη (ΧΛ).

Τέλος, ο τίτλος κάθε πονήματος θα αντιστοιχεί και σε ένα δελφικό παράγγελμα, η ουσία του οποίου θα αποκρυσταλλώνεται στους μυθικούς διαλόγους.