Διαδικτυακός τζόγος και διαδικτυακά παιχνίδια: Εν δυνάμει προβλήματα δημόσιας υγείας;

Κύριε Λαϊνά, για ποιο λόγο η έκθεση εστιάζει μόνο στα φαινόμενα του διαδικτυακού τζόγου και των διαδικτυακών παιχνιδιών; Είναι τα μόνα καταχρηστικά φαινόμενα που εμφανίζονται στο περιβάλλον του διαδικτύου;
Η ενασχόληση με το διαδίκτυο και τις επιμέρους εφαρμογές του κρύβει πάντα τον κίνδυνο για καταχρηστική σχέση ή και εξάρτηση. Διάφορες συμπεριφορές, πέρα από το διαδικτυακό gaming ή το τζόγο, αναφέρονται ως δυνάμει προβληματικές, όπως η υπερβολική ενασχόληση με την πορνογραφία, η υπερβολική εμπλοκή με τα κοινωνικά δίκτυα, οι ακραίες καταναλωτικές συμπεριφορές (ψώνια μέσω διαδικτύου), ακόμη και η διαδικτυακή υποχονδρία, ένας όρος που αφορά στο υπερβολικό άγχος που προκαλείται από τη συνεχή αναζήτηση ιατρικών πληροφοριών στο διαδίκτυο. Και ο κατάλογος αυτός δεν εξαντλείται στις προαναφερθείσες συμπεριφορές. Η έκθεση όμως εστιάζει στο διαδικτυακό gaming και το τζόγο καθώς αυτές οι συμπεριφορές έχουν τεκμηριωθεί ως δυνάμει εξαρτητικές και έχουν συμπεριληφθεί στο διαγνωστικό εγχειρίδιο ψυχικών ασθενειών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ICD-11).

Αν θέλαμε να συζητήσουμε για την έκταση του φαινομένου και επιμέρους χαρακτηριστικά του, τι θα αναφέρατε συνοπτικά;
Παρόλο που υπάρχουν δυσκολίες στην αποτύπωση ανάλογων ζητημάτων, ειδικά όταν μιλάμε για την αποτύπωση σε παγκόσμιο επίπεδο, η επισκόπηση της διεθνούς έρευνας αναφέρει ότι τα ποσοστά για την προβληματική ενασχόληση με το διαδικτυακό τζόγο κυμαίνονται από 2,7% έως 6,5% στον ενήλικο πληθυσμό και στο 1% στους εφήβους. Όσον αφορά στα διαδικτυακά παιχνίδια, η προβληματική ενασχόληση κυμαίνεται από 1,96% έως 2,4%. Και για τα δύο ζητήματα οι ενήλικοι άνδρες, αλλά και οι έφηβοι και νεαροί ενήλικες έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν προβλήματα. Δεν θα πρέπει όμως να θεωρούμε ότι και οι γυναίκες δεν έχουν σημαντικές πιθανότητες να αναπτύξουν ανάλογες προβληματικές συμπεριφορές.

Ποιες είναι οι συνέπειες αυτών των ζητημάτων; Είναι τόσο σοβαρές και γιατί στην έκθεση γίνεται λόγος για προβλήματα δημόσιας υγείας;
Δυστυχώς οι συνέπειες είναι πολλές και σε διάφορα επίπεδα. Παρατηρούμε συνέπειες σε επίπεδο σωματικής υγείας, όπως για παράδειγμα κακή ποιότητα ύπνου, καθιστική ζωή, φτωχή διατροφή, παραμέληση σωματικής υγιεινής, όπως και παραμέληση χρόνιων ζητημάτων υγείας. Ταυτόχρονα παρατηρούμε συνυπάρχοντα ψυχικά προβλήματα όπως διαταραχές άγχους και διάθεσης, αλλά και σοβαρότερα ζητήματα. Η συνύπαρξη επίσης με προβλήματα κατάχρησης ή/και εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες είναι συχνή. Οι συνέπειες όμως αφορούν και στις διαπροσωπικές σχέσεις (οικογενειακές και φιλικές) των ανθρώπων με ανάλογες συμπεριφορές.
Την ίδια στιγμή τα οικονομικά προβλήματα που δημιουργούνται εξαιτίας του τζόγου έχουν ευρύτατο αντίκτυπο σε πολλούς ανθρώπους. Τέλος η έρευνα αναφέρει ότι η συνολική επιβάρυνση από τα προβλήματα τζόγου ξεπερνά σε κοινωνικό επίπεδο την επιβάρυνση από την εξάρτηση από ουσίες. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η επιβάρυνση είναι σαφώς μεγαλύτερη για ανθρώπους που ήδη βιώνουν ή κινδυνεύουν με κοινωνικό αποκλεισμό. Όλα αυτά συγκροτούν ένα περιβάλλον που οφείλουμε να το προσεγγίσουμε υπό την οπτική της δημόσιας υγείας, καθώς τα προβλήματα επηρεάζουν τις κοινωνίες μας σε πολλαπλά επίπεδα.

Και ποιες μπορούν να είναι οι απαντήσεις σε σχέση με αυτά τα προβλήματα;
Αυτό που αναφέρεται στην έκθεση, αλλά και στο συνοδό κείμενο της έκθεσης που προτείνει στρατηγικές αντιμετώπισης των φαινομένων και το οποίο υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι ότι απαιτείται συστηματική παρέμβαση σε πολλαπλά επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα απαιτούνται επικαιροποιημένα προγράμματα υποστήριξης, τα οποία να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ανθρώπων με τα συγκεκριμένα προβλήματα, πρακτικές μείωσης των συνεπειών από αυτές τις συμπεριφορές και υιοθέτηση ξεκάθαρων πολιτικών ρύθμισης του πεδίου. Ειδικά το ζήτημα των πολιτικών είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση των κινδύνων. Για παράδειγμα σε πολλά διαδικτυακά παιχνίδια υπάρχουν ενσωματωμένα στοιχεία τζόγου, η περίφημη «παιχνιδοποίηση» του τζόγου όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία. Με αυτό τον τρόπο ακόμη και τα παιδιά ή οι έφηβοι έρχονται σε επαφή με το τζόγο σε ένα «κανονικοποιήμενο» περιβάλλον και αυξάνονται οι πιθανότητες μελλοντικής προβληματικής εμπλοκής και με το τζόγο. Πάνω από όλα οι κοινωνίες πρέπει να επενδύσουν στην πρόληψη αυτών των φαινομένων. Η πρόληψη σχετίζεται τόσο με την ενδυνάμωση των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων, αλλά και την ταυτόχρονη στήριξη και εκπαίδευση των οικογενειών και των κοινοτήτων. Ταυτόχρονα όμως είναι άμεσα σχετιζόμενη και με τις ακολουθούμενες πολιτικές, καθώς τόσο η βιομηχανία του τζόγου και ακόμη περισσότερο η βιομηχανία των διαδικτυακών παιχνιδιών, χρειάζονται σοβαρές ρυθμίσεις και παρεμβάσεις. Ειδικά η βιομηχανία των παιχνιδιών είναι σχεδόν απόλυτα αρρύθμιστη, όσον αφορά στα προϊόντα που παράγει και στις ποιότητες που συνοδεύουν αυτά τα προϊόντα ώστε να τα καθιστούν ελκυστικά και για πολλούς ερευνητές/ριες εθιστικά.

Ποιες θεωρείτε τις μεγαλύτερες προκλήσεις ώστε να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο τελικά;
Η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση είναι ο ίδιος ο τρόπος που ζούμε, ο οποίος χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από εντατικούς ρυθμούς και αρκετή μοναξιά, οπότε το διαδίκτυο και οι εφαρμογές του αποτελούν ούτως ή άλλως ένα πεδίο εκτόνωσης των εντάσεων μας, κοινωνικοποίησης και ψυχαγωγίας. Όταν απουσιάζουν αντίβαρα σχέσεων και προοπτικών, τότε οι πιθανότητες για προβληματική εμπλοκή με τις διάφορες διαδικτυακές εφαρμογές αυξάνονται. Ιδιαίτερα μεγάλη πρόκληση θεωρώ επίσης και τη χάραξη πολιτικών που να προστατεύουν τους πολίτες από την προβληματική εμπλοκή τους με τα προαναφερθέντα. Και το θεωρώ πρόκληση γιατί οι βιομηχανίες τόσο του τζόγου όσο και των διαδικτυακών παιχνιδιών είναι εξαιρετικά ισχυρές και ταυτόχρονα απρόθυμες εν πολλοίς να δεχθούν ουσιαστικές ρυθμίσεις της κατασκευής και της προώθησης των προϊόντων τους, ώστε να είναι λιγότερο εθιστικά και επιβλαβή.

Η ομάδα Pompidou είναι το αρμόδιο όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα ζητήματα των εξαρτήσεων. Η έκθεση της ομάδας, σχετικά με τους κινδύνους και τις βλάβες που προκαλούνται από το διαδικτυακό παιχνίδι και το διαδικτυακό τζόγο, συντάχθηκε από εμπειρογνώμονες από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες (εκ μέρους της Ελλάδας εκπρόσωπος ήταν ο κ. Λαϊνάς) και είναι διαθέσιμη στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: www.coe.int/en/web/pompidou